Ψυχολογική επιβίωση εν μέσω πανδημίας – Διαβάστε πώς δεν θα βουλιάξετε στη μαύρη τρύπα του τρόμου και της ανίας

Εκτός από τον φόβο του ιού, τις τελευταίες μέρες βιώνουμε μία άνευ προηγουμένου βίαιη αλλαγή στην καθημερινή μας ζωή. Για τον περισσότερο κόσμο,τα ερεθίσματα είναι τόσο απανωτά και έντονα που δυσκολεύεται να τα διαχειριστεί… Πώς μπορεί κάποιος να επεξεργαστεί τις σκέψεις και τα συναισθήματα του, ώστε να βοηθήσει τον εαυτό του και τους γύρω του;

Από την Πρεκατέ Βικτωρία

Ψυχολόγος/Εκπαιδευτικός/Συγγραφέας

1. Κατ’ αρχάς ας αποδεχθούμε ότι είναι μία κατάσταση πρωτόγνωρη, άγνωστη, όπου το γεγονός ότι ούτε οι ειδικοί δεν έχουν ικανοποιητικές απαντήσεις, δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερη αγωνία. Ας παραδεχτούμε ότι βιώνουμε μία κατάσταση μαζικού σοκ, όπου όλοι θα κάνουμε λάθη. Δεν έχουμε δοκιμαστεί σε τέτοια αχαρτογράφητα νερά, δεν έχουμε εκπαιδευτεί να τα διαχειριζόμαστε. Δεν γνωρίζουμε τις αντιδράσεις του εαυτού μας σε κάτι τόσο καινούργιο. Κάποιοι από εμάς θα δείξουν θάρρος που δεν ήξεραν ότι είχαν, ενώ κάποιοι άλλοι θα δουν τον εαυτό τους πολύ πιο φοβισμένο από ό,τι περίμεναν. Δεν υπάρχει σωστό ή λάθος, ας κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε κι ας μην περιμένουμε την τελειότητα στις αντιδράσεις μας. Ας έχουμε μία διάθεση αυτο-παρατήρησης για να γνωρίσουμε τον εαυτό μας μέσα από αυτήν την κρίση όσο γίνεται καλύτερα. Μην έχουμε υπέρμετρες προσδοκίες από τον εαυτό μας ή τους άλλους. Παρ’ ό,τι πολλά στοιχεία της λεγόμενης θετικής ψυχολογίας θα αποτελούσαν χρήσιμα εργαλεία αυτή τη στιγμή, σε αυτές τις περιστάσεις κάποια κλισέ που λέγονται, ίσως περισσότερο εκνευρίζουν πάρα βοηθούν. Η όσο το δυνατόν πιο ψύχραιμη αυτο-παρατήρηση αυτή τη στιγμή είναι πολύ πιο χρήσιμη από οποιαδήποτε άλλη ψυχολογική οδηγία.
2. Επειδή οι εξελίξεις είναι τόσο ραγδαίες, δεν έχει νόημα να προσπαθούμε να παρεκτείνουμε προς το μέλλον ή να κάνουμε προβλέψεις κι υποθέσεις. Ας επικεντρωθούμε στο: ‘μία μέρα κάθε φορά’, καθώς υπάρχουν πολλά πράγματα που βρίσκονται εντελώς έξω από τον έλεγχο μας και τη γνώση μας. Πιθανότατα είναι μία ιστορία δύο-τριών μηνών. Και, ναι, μάλλον δεν ήλθε το τέλος του κόσμου…
3. Χρειάζεται πολύ προσεκτική χρήση του Διαδικτύου. Αυτή τη στιγμή υπάρχει μία υπερπληθώρα, όχι μόνο ψευδών πληροφοριών, αλλά και συναισθηματικά φορτισμένων ειδήσεων που έχουν ως αποτέλεσμα να πανικοβάλλουν και να ενοχοποιούν. Κάποιες φορές μπορεί να γίνεται στοχευμένη προπαγάνδα γύρω από το θέμα. Δεν έχει νόημα να κρεμόμαστε από τις τηλεοράσεις και να ακούμε στους πιο δραματικούς τόνους (μετά πένθιμης μουσικής) “άλλος ένας νεκρός, άλλος ένας νεκρός”. Δυστυχώς, η αναμενόμενη καμπύλη της ασθένειας αναμένεται να πραγματοποιηθεί με αρκετούς νεκρούς ακόμη. Αν θέλουμε να ενημερωθούμε, ας το κάνουμε με όσο πιο ουδέτερο και αποστασιοποιημένο τρόπο γίνεται. Τα ΜΜΕ αυτή τη στιγμή παίζουν ένα ρεσιτάλ τρόμου. Αν δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε ανεπηρέαστα, τότε ας το αποφύγουμε παντελώς. Ας μάθουμε τα νέα από κάποιο μέλος της οικογένειάς μας που είναι πιο ψύχραιμο. Εικόνες με φέρετρα, καραβάνια νεκρών κ.λπ. δε βοηθούν καθόλου στη προάσπιση της ψυχικής μας υγείας, την οποία θα χρειαστούμε και η οποία ενδεχομένως θα δοκιμαστεί για αρκετό διάστημα. Ας την προφυλάξουμε από τώρα. Επίσης υπάρχει η τάση όταν βλέπουμε τέτοιες ισχυρές εικόνες να τις εκλαμβάνουμε ως προσωπική απειλή, παρότι γνωρίζουμε π.χ. ότι ο μέσος όρος των θανάτων είναι τα 80 έτη ή ότι οι χώρες που μαστίζονται αυτή τη στιγμή δεν είχαν πάρει προστατευτικά μέτρα τόσο νωρίς όσο εμείς. Προσωπικά θα συνιστούσα αποφυγή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, εκτός αν κάποιος είναι πολύ σίγουρος για τις επαφές του. Πολλοί άνθρωποι αυτή τη στιγμή έχουν βγάλει νύχια και δόντια κατάκρισης και το μπαλάκι της ενοχοποίησης παίζει πινγκ πονγκ μεταξύ κοινωνικών ομάδων. Δυστυχώς πολλοί χρησιμοποιούν τον ιό και τα μέτρα γύρω από αυτόν για να κάνουν πολιτική προπαγάνδα από την μία η την άλλη μεριά. Επειδή μπορεί να εκπλαγούμε δυσάρεστα από την χολή γνωστών και φίλων μας που γράφουν στο Διαδίκτυο χωρίς ψυχραιμία αλλά με τρόπο εκτόνωσης πανικού. Καλύτερα θα ήταν να τους αποφεύγουμε διαδικτυακά.
4.  Για την αποτροπή εδραίωσης ψυχαναγκασμών σε σχέση με την καθαριότητα, είναι χρήσιμο να γράψουμε και να καρφιτσώσουμε κάπου όλες τις τελετουργίες καθαρισμού με τη σειρά που ενδείκνυται να κάνουμε στις καθημερινές μας συνήθειες, π.χ. όταν μπαίνω στο σπίτι από έξω, ανεβαίνω από τις σκάλες, αφήνω τα παπούτσια έξω από την πόρτα σε συγκεκριμένο σημείο, ανοίγω με τα κλειδιά, τα οποία απολυμαίνω και πλένω τα χέρια μου για 20”. Συμφωνούμε με το γιατρό μας και την οικογένειά μας και φτιάχνουμε ένα γραπτό πρωτόκολλο καθαριότητας, που θα έχουμε σαν συμβόλαιο για όλους. Αυτό μας βοηθά να θυμόμαστε όλοι τους κανόνες υγιεινής, αλλά και να μην μηρυκάζουμε αν έπρεπε να πλύνω τα χέρια δύο φορές ή τρεις. Θα κάνουμε αυτό που λέει το πρωτόκολλο και τίποτα παραπάνω! Από κάποιο σημείο και μετά οι κινήσεις θα γίνονται μηχανικά, όπως το πρωινό πλύσιμο δοντιών κι επίσης μειώνεται η πιθανότητα για προστριβές στην οικογένεια.
5. Οι σχέσεις μέσα στις οικογένειες θα δοκιμαστούν, ιδιαίτερα στις συνθήκες καθολικής απαγόρευσης κυκλοφορίας που βιώνουμε σήμερα. Όταν είμαστε εκνευρισμένοι, όσο μπορούμε, προς αποφυγή συγκρούσεων, απομονωνόμαστε σε ένα δωμάτιο μέχρι να ηρεμήσουν τα πράγματα.
6. Επιλέγουμε κάποιους φίλους με τους οποίους να επικοινωνούμε διαδικτυακά ή τηλεφωνικά.Η γνώμη μου είναι να αποφύγουμε τους πανικόβλητους φίλους. Ας εμπιστευτούμε το ένστικτό μας για εκείνους με τους οποίους νιώθουμε ασφάλεια και νιώθουμε καλά.
7. Στην αρχή της κάθε ημέρας μπορούμε να καταστρώσουμε ένα σχέδιο για τις δημιουργικές δραστηριότητες της ημέρας. Δε χρειάζεται να είναι αναλυτικό (δηλαδή πρόγραμμα ανά ώρα) αλλά να έχει έναν αριθμό δημιουργικών κι ευχάριστων δραστηριοτήτων π.χ. ανάγνωση του τάδε βιβλίου, ζωγραφική, παιχνίδι με τα παιδιά, ύπνος, συνομιλία με φίλους, γράψιμο, μαγειρική, ταινία, τρέξιμο, γυμναστική, καθάρισμα, προσευχή κ.λπ. Όταν “κολλήσουμε” και δεν ξέρουμε τι να κάνουμε, κοιτάζουμε το σχέδιό μας κι επιλέγουμε την πιο ελκυστική για εκείνη τη στιγμή δραστηριότητα. Όταν την ολοκληρώσουμε βάζουμε τικ. Έτσι, βλέποντάς το στο τέλος της ημέρας θα έχουμε την ικανοποίηση ότι κάναμε κάποια πράγματα (προλαμβάνοντας την κατάθλιψη) και θα αποφύγουμε να βουλιάξουμε για ατέλειωτες ώρες τρόμου στη μαύρη τρύπα του διαδικτύου. Ας δημιουργήσουμε μία νέα καθημερινή ρουτίνα μέσα στο σπίτι.
8. Για όσους από εμάς πιστεύουμε στο Θεό: είναι μία πολύ καλή ευκαιρία για προσευχή κι ενδυνάμωση της πίστης μας. Ας μην ξεχνούμε ότι οι μοναχοί και ασκητές ανά τους αιώνες επιζητούσαν την ησυχία και την απομόνωση για σημαντικούς πνευματικούς λόγους. Ο Θεός μπορεί σε αυτές τις στιγμές να γίνει ο σύμμαχος εκμυστηρευτής, παρηγορητής και βοηθός μας. Είναι μία ευκαιρία να ενδυναμώσουμε την πίστη μας και να καλλιεργήσουμε τη σχέση μας με το Θεό. Ας επικεντρωθούμε σε Εκείνον και όχι στο δράμα.
9. Τέλος, είτε ασπαζόμαστε τη θρησκευτική πίστη είτε όχι, είναι μια πολύ καλή ευκαιρία καλλιέργειας αξιών: πώς διατηρώ την υπομονή όταν δεν έχω έλεγχο σε όσα γίνονται γύρω μου; Ποιες αξίες έρχονται στην επιφάνεια ως πιο σημαντικές; Πώς διακρίνω τι είναι αλήθεια και το ψέμματα στα όσα διαβάζω και ακούω ;Πώς μπορώ να προσαρμόσω την προηγούμενη ζωή μου στα νέα δεδομένα; Πώς μπορώ να γίνω περισσότερο ψύχραιμος και λιγότερο εγωιστής; Εν τέλει,τι μπορώ εγώ να μάθω από αυτή τη δοκιμασία; Η τελευταία ερώτηση είναι κατά τη γνώμη μου η πιο σημαντική, καθώς η απάντηση είναι η πιο προσωπική. ‘Όμως αν τη βρούμε, μας δίνει λίγο νόημα σε αυτή την δύσκολη περίοδο. Κι όπως έλεγε ο Βίκτωρ Φρανκλ, ψυχίατρος, επιζήσας σε γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης: “ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει οποιαδήποτε δοκιμασία αρκεί να βρει νόημα σε αυτήν”.