Άγχος και φοβία της δέσμευσης: Όταν οι σχέσεις γίνονται πηγή αγωνίας

Η δέσμευση σε μία σχέση μπορεί να είναι πηγή χαράς, συντροφικότητας και προσωπικής ανάπτυξης. Όμως, για αρκετούς ανθρώπους, η ιδέα της μακροχρόνιας δέσμευσης προκαλεί έντονο άγχος, αποφυγή ή ακόμα και πανικό. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται «φοβία της δέσμευσης» και έχει απασχολήσει τόσο την ψυχολογία όσο και τις διαπροσωπικές σχέσεις.

Τι είναι η φοβία της δέσμευσης;

Η φοβία της δέσμευσης (commitment phobia) αναφέρεται στον έντονο φόβο ή άγχος που σχετίζεται με την ιδέα της μακροπρόθεσμης συναισθηματικής ή/και πρακτικής δέσμευσης, είτε πρόκειται για ερωτική σχέση, γάμο, ή ακόμα και επαγγελματική συνεργασία. Δεν είναι απλώς απροθυμία· είναι μια συναισθηματική και γνωστική κατάσταση που μπορεί να προκαλεί αποφυγή, σαμποτάζ σχέσεων ή και έντονη ψυχοσωματική δυσφορία.

Αίτια και ψυχολογικοί παράγοντες

Μία από τις πιο γνωστές μελέτες που σχετίζεται με το άγχος δέσμευσης είναι αυτή του Hazan και Shaver (1987), οι οποίοι εφάρμοσαν τη θεωρία του δεσμού (attachment theory) στις ενήλικες ρομαντικές σχέσεις. Σύμφωνα με τη μελέτη τους, τα άτομα με «αποφευκτικό» ή «ανήσυχο» στυλ δεσμού έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη δέσμευση. Αυτά τα στυλ αναπτύσσονται συχνά στην παιδική ηλικία, από εμπειρίες με γονείς που ήταν είτε υπερβολικά απόμακροι είτε υπερπροστατευτικοί.

Επιπλέον, άλλες μελέτες δείχνουν ότι η φοβία της δέσμευσης μπορεί να σχετίζεται με:

• Τραυματικές εμπειρίες από προηγούμενες σχέσεις (απώλειες, απιστίες).

• Χαμηλή αυτοεκτίμηση και φόβο απόρριψης.

• Την επιθυμία για ανεξαρτησία σε συνδυασμό με φόβο απώλειας της ελευθερίας.

Συμπτώματα και εκδηλώσεις

Κάποια ενδεικτικά σημάδια της φοβίας δέσμευσης περιλαμβάνουν:

• Συστηματική αποφυγή σοβαρών σχέσεων.

• Γρήγορη αποστασιοποίηση μόλις μια σχέση γίνει πιο «σοβαρή».

• Εξιδανίκευση της ελευθερίας ή απόρριψη του θεσμού της σχέσης.

• Υπερανάλυση ή σαμποτάζ σχέσεων χωρίς αντικειμενικό λόγο.

Διαχείριση και θεραπεία

Η αντιμετώπιση του άγχους δέσμευσης ξεκινά από την αναγνώριση του προβλήματος. Συχνά, τα άτομα που το βιώνουν δυσκολεύονται να αποδεχτούν ότι υπάρχει ένα βαθύτερο ψυχολογικό αίτιο. Η ψυχοθεραπεία —ιδιαίτερα η γνωσιακή-συμπεριφορική ή η θεραπεία σχέσεων— μπορεί να βοηθήσει το άτομο να κατανοήσει τις ρίζες του φόβου του και να χτίσει υγιέστερες σχέσεις.

Τι συμβαίνει στην ελληνική πραγματικότητα

Στην Ελλάδα, το θέμα της δέσμευσης εξετάζεται όλο και περισσότερο στο πλαίσιο της ατομικής ψυχοθεραπείας αλλά και των σχέσεων μέσα στον σύγχρονο κοινωνικό ιστό. Παρόλο που δεν υπάρχουν πολλές δημοσιευμένες ακαδημαϊκές μελέτες αποκλειστικά για τη φοβία δέσμευσης, υπάρχουν εργασίες και έρευνες σε ελληνικά πανεπιστήμια που σχετίζονται με:

• το στυλ δεσμού (attachment style),

• τη συναισθηματική ωριμότητα και

• τις επιπτώσεις του πολιτισμικού περιβάλλοντος στη δημιουργία στενών σχέσεων.

Συγκεκριμένα, έρευνες από ελληνικά πανεπιστήμια (π.χ. ΑΠΘ, Πανεπιστήμιο Αθηνών) έχουν μελετήσει τη σύνδεση ανάμεσα στο στυλ δεσμού και την ποιότητα των σχέσεων στους νέους ενήλικες, επιβεβαιώνοντας ότι το ανασφαλές στυλ (αποφευκτικό ή αγχώδες) σχετίζεται με φοβία δέσμευσης, φόβο εγκατάλειψης ή αποστασιοποίηση.

Παράλληλα, οι Έλληνες ψυχολόγοι αναφέρουν ότι οι κοινωνικές προσδοκίες και οι πιέσεις για γάμο ή οικογένεια μπορούν να εντείνουν το άγχος γύρω από τη δέσμευση, ιδιαίτερα σε νεαρά άτομα που μεγαλώνουν μέσα σε πιο παραδοσιακές οικογένειες.

Διαβάστε επίσης

Μπαλοφοβία: Η παράξενη φοβία της Καινούργιου και πώς την ξεπέρασε

Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός είναι ο νέος Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου