Στην Ελληνική Μυθολογία οι Ερινύες ήταν θεότητες που καταδίωκαν τους ανθρώπους που είχαν διαπράξει εγκλήματα κατά της φυσικής και ηθικής τάξης των πραγμάτων. Προστάτιδες της κοινωνικής τάξης, τιμωρούσαν όλα τα σφάλματα που μπορούσαν να την ταράξουν καθώς και την υπερβολή, την Ύβριν, που έκανε τον άνθρωπο να ξεχάσει τη θνητή του φύση. Με εικόνα αποκρουστική, που ενσάρκωνε τις τύψεις που ένιωθαν οι παραβάτες των Συμπαντικών Νόμων, τους καταδίωκαν και τους τιμωρούσαν για τα εγκλήματα τους.
Η ενοχή είναι το επώδυνο συναίσθημα που νιώθουμε όταν βλάπτουμε τον εαυτό μας ή κάποιον άλλον και βασίζεται στην αίσθηση ότι κάναμε κάτι «λάθος» ή κάτι «κακό». Ο Erik Eriksson, μαθητής του Sigmund Freud, ανέπτυξε τη θεωρία της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης, μία από τις πιο γνωστές θεωρίες προσωπικότητας. Με βάση τα στάδια της θεωρίας αυτής, το άτομο σε κάθε ένα από αυτά τα στάδια, διαπραγματεύεται μια κρίση που λειτουργεί ως κομβικό σημείο στην ανάπτυξή του.
Πιο συγκεκριμένα, στο στάδιο της προσχολικής ηλικίας (3-5 ετών) τα παιδιά πρέπει να ενθαρρύνονται να αποκτούν νέα καθήκοντα και δεξιότητες. Στο στάδιο αυτό, τα αγόρια, αρχίζουν να υιοθετούν τα χαρακτηριστικά του φύλου τους και αρχίζουν να εξερευνούν αυτά που τους ενδιαφέρουν. Η αποθάρρυνσή τους από τους γονείς, ο περιορισμός των πρωτοβουλιών τους και η έλλειψη αποδοχής από την πλευρά των γονέων δημιουργεί τοξικές ενοχές. Είναι με άλλα λόγια το «εργαλείο» τους για να επιβάλλουν στο αγόρι τη συμπεριφορά που επιθυμούν.
Εκφράσεις που «φορτώνουν» ενοχές τους άντρες σε διαφορετικές ηλικιακές φάσεις:
- Ως παιδί, η ενοχοποίηση μπορεί να περιλαμβάνει φράσεις όπως: «Υπάρχουν παιδάκια που πεινάνε και εσύ πετάς το φαγητό σου;», «Γιατί είσαι άτακτος και στεναχωρείς τη μαμά σου;», «Δώσε ένα φιλάκι στον παππού, τι σου ζητάμε;», «Γιατί δεν φέρεσαι όμορφα σαν καλό παιδί που είσαι;».
- Ως έφηβος, οι φράσεις μπορεί να εστιάζονται στο ντύσιμο του παιδιού με τη μορφή του τι θα πει ο κόσμος ή με την αποδοκιμασία των γονέων όταν ο έφηβος σπαταλά χρήματα σε πράγματα που δεν εγκρίνουν π.χ. «Τα χρήματα δεν βρίσκονται πάνω στα δέντρα».
- Ως ενήλικος, οι γονικές εντολές συνοδεύουν τον άντρα μέσα από εκφράσεις όπως: «Μάζευε και μη ξοδεύεις» ή «Μη λες ότι είσαι καλά» ή ακόμα «Εγώ που πέταξα τα καλύτερα χρόνια μου και εσύ δε….». Η έλλειψη αποδοχής συμπεριλαμβάνει και φράσεις όπως «Τι εννοείς δεν θα αναλάβεις την επιχείρηση του πατέρα σου» ή «Εμείς στην οικογένεια μας ποτέ δεν…»
Πριν ακόμα τα αγόρια κατανοήσουν τον εαυτό τους, μέσα από την αποδοκιμασία των επιλογών τους, φορτωθήκανε με ενοχές, που τους ακολουθούν ακόμα και στην ενήλικη ζωή τους. Και κάθε φορά που τα θέλω τους συγκρούονταν με τα θέλω των γονιών τους, γεμίζανε ενοχές, που ως άλλες Ερινύες επιτίθενται στη συνείδηση τους, κάνοντάς τους να πιστεύουν ότι είναι κακοί άνθρωποι. Κακοί άνθρωποι γιατί επέλεξαν το χορό αντί το ποδόσφαιρο, γιατί έκλαψαν όταν πονούσαν, γιατί δεν αγκάλιασαν το γονιό τους όταν τους το ζήτησε, γιατί δεν ήταν καλοί μαθητές, γιατί αποποιήθηκαν την οικογενειακή επιχείρηση. Όσο πιο αυστηρή ήταν η διαπαιδαγώγηση που λάβανε ως παιδιά τόσο μεγαλύτερη η αίσθηση, η ένταση και η διάρκεια της τοξικής ενοχής στη ζωή τους.
Οι επιδράσεις των ενοχών στην υγεία
Η τοξική ενοχή προκαλεί άγχος και το άγχος προκαλεί προβλήματα στην υγεία (πονοκέφαλος, πόνοι στο σώμα, πίεση, κλπ.). Παράλληλα, ανοίγει την πόρτα στη χαμηλή αυτοεκτίμηση, στην κατάθλιψη, στην κακή εικόνα για τον εαυτό. Όσο οι άντρες επιλέγουν να θάβουν τις πληγές, το θυμό και την πίκρα τους, κάθε φορά που θέλουν να πούνε «όχι» και λένε «ναι», στην ουσία πληγώνουν τον εαυτό τους. Έτσι είτε προσαρμόζονται στα θέλω που τους έχουν επιβληθεί, είτε χρησιμοποιούν άλλους τρόπους, όπως αλκοόλ και ουσίες, για να καταπνίξουν τα συναισθήματά τους.
Όμως οι τοξικές ενοχές είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν και προς όφελος του άντρα και να τον οδηγήσει σε αλλαγές που θα κάνουν τη ζωή του καλύτερη. Καθώς βασίζεται στην ηθική και τις αξίες, είναι σημαντικό για τους άντρες να αναγνωρίσουν ποιες είναι οι δικές τους αξίες και ποιες των άλλων. Ποιανού τις αξίες παραβιάζουν όταν βιώνουν ενοχές; Από πού έχουν γαλουχηθεί; Ποιες εμπειρίες έχουν διαμορφώσει τις προσωπικές του αξίες; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που ένας άντρας θα κληθεί να απαντήσει στο δρόμο για την ελευθερία από τις τοξικές ενοχές. Τα βήματα για το δρόμο αυτό είναι τα εξής: Την αναγνώριση της ενοχής, την έκφραση της, την εξέταση των πραγματικών γεγονότων. Μπορεί να χρειαστεί να αλλαχθεί ή και όχι η συμπεριφορά που γεννά την ενοχή, ειδικά όταν εμπλέκονται οι προσωπικές αξίες του ατόμου σε αυτή.
Δεν είμαστε τα λάθη μας. Λάθη κάναμε, κάνουμε και θα κάνουμε πάντα. Το να ζητώ απαλλαγή από τις ενοχές ισοδυναμεί με το να συναινέσω να ζήσω σε έναν κόσμο ο οποίος θα κυριαρχείται μόνο από τα ένστικτα, τις επιθυμίες, τα καπρίτσια, όχι μόνο του εαυτού αλλά και των άλλων. Μια ζωή χωρίς ενοχές δεν είναι εφικτή, ούτε και είναι απαραίτητη η εκμηδένιση της ενοχής. Μπορούμε όμως, επανεξετάζοντας τη ζωή και τις αξίες μας, να μειώσουμε κατά πάρα πολύ την ένταση, τη διάρκεια και την παραμονή των τοξικών ενοχών στη ζωή μας. Η δουλειά μας με αυτήν μπορεί να μας οδηγήσει σε καλύτερη γνώση του εαυτού μας και συμβατότητα με τις δικές μας αξίες.
Δημήτρης Κουτζαμάνης
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Μαθήματα Ζωής
Βιβλιογραφία
Breggin, P., (2014) Guilt, Shame, and Anxiety: Understanding and Overcoming Negative Emotions, New York, Prometheus Books
Dostoyevsky, F., (2012) Έγκλημα και Τιμωρία, Αθήνα, Ινδίκτος
Μαλικιώση – Λοΐζου, Μ. (2017) Συμβουλευτική Ψυχολογία, Αθήνα, Πεδίο
Σχετικά Άρθρα
Google News