Κάθε μέρα, μόλις τελείωνα το μάθημα των Αγγλικών ή το φροντιστήριο, ανάλογα με το τι είχε το πρόγραμμά μου, επέστρεφα στο σπίτι μου. Μόλις κόντευα να φτάσω, έμπαινα σε ένα στενό που είχε θέα στην κρεβατοκάμαρα των γονιών μου και από εκεί έστηνα αυτί. Να ακούσω, είχε έρθει ο πατέρας μου σπίτι; Κι αν είχε έρθει σε τι κατάσταση ήταν;
Αν άκουγα φωνές θα ήξερα πως πάλι κάτι έγινε στη δουλειά και την πλήρωνε η μάνα μου. Και μετά σειρά θα είχα εγώ. Για ποιο λόγο καθυστέρησα από το φροντιστήριο, αν τέλειωσα τα μαθήματά μου, αν έβγαλα βόλτα το σκύλο και ό,τι άλλο ερχόταν στο νου του εκείνη την ώρα. Όχι ότι η σιωπή ήταν καλύτερη, καθώς συχνά τη χρησιμοποιούσε για τιμωρία, όταν κάποιος έπεφτε στη δυσμένειά του. Αν πάλι ήταν στις καλές του, ερχόταν κοντά μου, με έπαιρνε αγκαλιά και με ρωτούσε αν έχω κάποιο πρόβλημα.
Μια φορά τον εμπιστεύτηκα και του είπα για ένα κορίτσι που μου άρεσε στο σχολείο. Δε θα το ξεχάσω, άρχισε να γελά και με δυνατή φωνή φώναξε στη μάνα μου «έλα να ακούσεις, Ειρήνη» έτσι τη λέγανε τη μάνα μου, «ο κανακάρης σου, ακόμα δε βγήκε από το αβγό, ερωτεύτηκε κιόλας». Έφυγα τρέχοντας για το δωμάτιό μου κι αυτός στο κατόπι μου, φώναζε γελώντας να γυρίσω πίσω. Έκλεισα την πόρτα πίσω μου κι έπεσα κλαίγοντας στο κρεβάτι μου. Μα ούτε εκεί βρήκα την ησυχία μου. Μπήκε με ορμή μέσα στο δωμάτιο μου, χωρίς να χτυπήσει, χωρίς να ρωτήσει. Μόνο που τώρα τα μάτια του πετούσαν σπίθες και καθώς μιλούσε από το στόμα του έφευγαν σάλια. «Άκου να σου πω» μου είπε γυρίζοντας με βίαια ανάσκελα «όταν εγώ σε φωνάζω, θα έρχεσαι αμέσως, κατάλαβες;»
Κούνησα το κεφάλι μου για να του δείξω ότι κατάλαβα. Κι ύστερα βγήκε από το δωμάτιό μου κλείνοντας την πόρτα με δύναμη πίσω του. Ήταν η τελευταία φορά που του άνοιξα τη ψυχή μου. Ήμουν δώδεκα και από εκείνη τη μέρα όταν με ρωτούσε αν έχω κάτι που με απασχολεί του έλεγα πως όλα είναι καλά. Μα δεν ήταν. Πια δεν ήταν ποτέ καλά για μένα.»
Είναι αδιαμφισβήτητα τα οφέλη που προκύπτουν στην ανατροφή του αγοριού, από την παρουσία και συμμετοχή του πατέρα. Σε προηγούμενο άρθρο μιλήσαμε αναλυτικά για τα οφέλη αυτά και πώς επηρεάζουν τη ζωή του. Τι συμβαίνει όμως όταν η παρουσία του πατέρα, από πηγή φροντίδας, υποστήριξης, οριοθέτησης και μεταφοράς εμπειρίας, μεταβάλλεται σε μια τοξική μορφή, μέσα από την υποτίμηση, την άσκηση κριτικής, τα διπλά μηνύματα και την ψυχολογική πίεση;
Με ποιους τρόπους η παρουσία του πατέρα γίνεται τοξική
Ίσως το παράδειγμα του πατέρα της ιστορίας να εμπεριέχει πολλά στοιχεία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τι σημαίνει τοξική παρουσία στη ζωή του αγοριού Οι παραπάνω τρόποι δεν είναι οι μόνοι αλλά ούτε οι πιο ακραίοι. Μερικά παραδείγματα τοξικής συμπεριφοράς εκ μέρους του πατέρα είναι και τα παρακάτω:
- Συχνές βίαιες συμπεριφορές, που περιλαμβάνουν σωματική ή λεκτική κακοποίηση. Ο θυμός του μπορεί να τον οδηγήσει και σε καταστροφή πραγμάτων που είναι σημαντικά για το παιδί, όπως για παράδειγμα, τη φανέλα της αγαπημένης του ομάδας. Χρησιμοποιεί δε τη φράση «είδες τι με έκανες να σου κάνω;» για να αποποιηθεί την ευθύνη της πράξης του.
- Ασκεί κακοπροαίρετη κριτική στο παιδί και θέλει να ελέγχει ό,τι αυτό κάνει. Μπορεί, για παράδειγμα, να απαξιώνει τις επιλογές του στη μουσική, στους φίλους, στις σχολικές του επιδόσεις. Παράλληλα υποδεικνύει στο παιδί, τον «σωστό» τρόπο να γίνουν τα πράγματα και κάθε παρέκκλιση από τον τρόπο του, οδηγεί και πάλι στο φαύλο κύκλο της κριτικής και της υποτίμησης.
- Τα παιδιά ζουν με ένα συνεχόμενο άγχος, κάθε φορά που χρειάζεται να συνδιαλλαγούν μαζί του. Δεν υπάρχει σεβασμός αλλά φόβος στην αλληλεπίδραση μαζί του.
- Κάθε φορά που το παιδί, προσπαθεί να εκφράσει την αντίθεση ή το θυμό του προς τον πατέρα του, το φορτώνει με ενοχές χρησιμοποιώντας ηθικοπλαστικές εκφράσεις όπως «πρέπει να αγαπάς και να σέβεσαι τον πατέρα σου» ή «πως τολμάς να εναντιώνεσαι σε μένα, τον πατέρα σου που έκανα τα πάντα για να σε μεγαλώσω;»
- Δεν επιτρέπει στο αγόρι την έκφραση των συναισθημάτων και ειδικότερα αυτά της λύπης ή του θυμού.
- Παραβιάζει συνεχώς τα όρια που το αγόρι προσπαθεί να θέσει, όπως για παράδειγμα παραβιάζοντας την κλειστή πόρτα του δωματίου του ή υποκλέπτοντας το ημερολόγιο, το κινητό του τηλέφωνο κ.λπ.
- Επικοινωνεί με το παιδί, μόνο για να του επιβάλει τιμωρίες ή για να του ασκήσει αρνητική κριτική, αδιαφορώντας να εμπλακεί σε άλλους τομείς της ζωής του όπως ο αθλητισμός, ή το παιχνίδι.
- Χρησιμοποιεί απειλές για να πετύχει αυτό που θέλει, με αποτέλεσμα το αγόρι να υπακούει χωρίς να ερωτηθεί και βρίσκεται συνεχώς σε κατάσταση φόβου.
- Επικεντρώνεται μόνο στα δικά του θέλω και συναισθήματα, αδιαφορώντας για τα συναισθήματα και τις επιθυμίες του αγοριού. Χρησιμοποιεί αυστηρούς κανόνες για να μπορεί να ελέγχει τη ζωή του αγοριού.
- Αποφεύγει την οικειότητα και τη συναισθηματική επαφή με το παιδί, ενώ παράλληλα λειτουργεί κυριαρχικά πάνω στο αγόρι, ζητώντας επιτακτικά σωματική επαφή και αγκαλιές μόνο όταν αυτός το επιθυμεί.
- Μιλά στο παιδί για τη σχέση του με τη μητέρα του ή άλλες γυναίκες με τρόπο ανάρμοστο για το ρόλο και την ηλικία του παιδιού.
- Μιλά υποτιμητικά για το παιδί στους άλλους
Συνέπειες της συνύπαρξης με ένα τοξικό πατέρα
Τα παιδιά που μεγαλώνουν με ένα τοξικό πατέρα βιώνουν πολλές συνέπειες οι οποίες δυστυχώς τα ακολουθούν και στην ενήλικη ζωή τους. Η συνεχόμενη κριτική από μέρους του πατέρα, οδηγεί στη δημιουργία ενός εσωτερικού κριτή που δεν ικανοποιείται με τίποτα. Κάτι τέτοιο οδηγεί το νεαρό άντρα στο κυνήγι της σύγκρισης και της επιθυμίας να διαπρέψει «κάπου». Να πάρει την «αποδοχή» από κάπου. Δεν είναι λίγες οι φορές που παιδιά που έχουν μεγαλώσει με τοξικό πατέρα να εμπλέκονται σε παραβατικές συμπεριφορές, αλλά και να προσχωρούν σε ακραίες ομάδες συσπειρωμένοι γύρω από κάποιον «τοξικό αρχηγό». Αν όχι με τον παραπάνω ακραίο τρόπο, οι τοξικές συμπεριφορές συνήθως περνάνε από γενιά σε γενιά, με το αγόρι να ενσωματώνει πολλά από τα στοιχεία του πατέρα του και να τα μεταφέρει στις δικές τους σχέσεις με τη σύντροφο ή τα δικά του παιδιά.
Η άλλη πλευρά
Η οριοθέτηση απέναντι σε ένα πατέρα με αυτά τα χαρακτηριστικά, ξεκινά με την κατανόηση του ενήλικου πλέον αγοριού, ότι η σχέση μαζί του, είναι βλαπτική για τη ψυχή και τη ζωή του. Η φυσική απομάκρυνση και η ελαχιστοποίηση της αλληλεπίδρασης μαζί του, είναι το πρώτο βήμα προς το δικαίωμά του, να ζήσει τη δική του ζωή και όχι τη ζωή που ο πατέρας του επιθυμεί για αυτό. Άλλοι πάλι ξεκινούν το δρόμο προς την ελευθερία όταν βλέπουν ότι επαναλαμβάνουν τις ίδιες συμπεριφορές που ο πατέρας τους χρησιμοποιούσε.
Οι ενοχές μπορούν να λειτουργήσουν ως εκλογίκευση με το νεαρό ενήλικο άντρα να περνά γρήγορα στο στάδιο της «αποδοχής» παρακάμπτοντας τα συναισθήματά του. Μια τέτοια στάση επί της ουσίας δεν λύνει, αλλά αναβάλει όλα αυτά που χρειάζεται να βιωθούν, για να ελευθερώσουν το άνθρωπο. Ο δρόμος προς την ελευθερία είναι μακρύς και απαιτεί σκληρή δουλειά. Δύσκολος, αλλά όχι ακατόρθωτος. Χρειάζεται υπομονή και κατανόηση ότι, δεν ήταν δική του η ανεπάρκεια να δεχθεί αγάπη, σεβασμό, και αποδοχή, αλλά ενός ενηλίκου που εκφραζόταν με ένα τρόπο που έβλαπτε τον ίδιο, αλλά και τον περίγυρό του.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι όταν προχωράμε στο δρόμο της αυτογνωσίας δεν ψάχνουμε για φταίχτες ή υπαίτιους. Το μόνο που ψάχνουμε είναι μια αρτιότερη κατανόηση της δικής μας προσωπικής ιστορίας και νοήματος για όλα όσα μας συνέβησαν. Και για όλα όσα θα επιθυμήσουμε να μην μας ξανασυμβούν.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:
Forward S, Buck C, Toxic Parents, Bantam Books, 2002
Lamb, Michael E. ed. The Role of the Father in Child Development. 4th edition. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, Inc., 2004.
Από τον Δημήτρη Κουτζαμάνη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Μαθήματα Ζωής
Σχετικά Άρθρα
Google News