Η Θεώνη Κουφονικολάκου είναι η Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού και η εκλεγμένη π. Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Συνηγόρων του Παιδιού (European Network of Ombudspersons for Children-ENOC). Είναι δικηγόρος και η εμπειρία της συνδέεται με υποθέσεις προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αντιμετώπισης της ενδοοικογενειακής βίας.
Με αφορμή την Ημέρα της Γυναίκας, η κ.Κουφονικολάκου μίλησε στο Infowoman.gr για την πολύ σημαντική ιδιότητά της, τα δικαιώματα των παιδιών, αλλά και των γυναικών τις προκλήσεις που αντιμετώπισε ως γυναίκα στην μέχρι τώρα πορεία της, ενώ στέλνει και ένα πολύ δυνατό μήνυμα προς κάθε αποδέκτη.
Κ. Κουφονικολάκου είστε Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού και η εκλεγμένη πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Συνηγόρων του Παιδιού Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να ασχοληθείτε τόσο ενεργά με τα δικαιώματα και δη των παιδιών και εφήβων;
Ένας από τους λόγους είναι ότι θυμάμαι πολύ καλά πώς είναι να είσαι παιδί. Είμαι σε θέση (ευτυχώς ή δυστυχώς) να ανακαλέσω όλα τα θετικά συναισθήματα αλλά και την αίσθηση μοναξιάς, φόβου και αγωνίας που μάλλον έρχεται σε αντίθεση με το τι πιστεύουν ή θυμούνται οι περισσότεροι ενήλικες για την παιδική ηλικία και τη διαδικασία της ανάπτυξης. Επίσης θυμάμαι την απογοήτευση και τη λύπη μου όταν προσπαθούσα να μιλήσω και δεν με άκουγαν. Τη διαρκή υπενθύμιση στο σπίτι και το σχολείο, ότι η γνώμη μου δεν μετράει επειδή «δεν ξέρω». Γι’ αυτό, για εμένα και την ομάδα μας συνολικά στο Συνήγορο, είναι πολύ σημαντική η πρόβλεψη του άρθρου 12 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που κατοχυρώνει το σεβασμό της άποψής των παιδιών σε όλα τα θέματα που τα αφορούν
Σε όλη αυτή την πορεία ήρθατε αντιμέτωπη με προκλήσεις και δυσκολίες;
Προσωπικά για εμένα, οι περισσότερες προκλήσεις σχετίζονται με τις δικές μου προσδοκίες και τη δυσανάλογη πίεση που ασκώ στον εαυτό μου και ίσως στους συνεργάτες και συναδέλφους μου προς τους οποίους τρέφω μεγάλο θαυμασμό κι ευγνωμοσύνη.
Επαγγελματικά όμως, οι δυσκολίες συνδέονται κυρίως με τα στερεότυπα αναφορικά με την παιδική ηλικία αλλά και με την αντίληψη ως προς τους επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο πεδίο. Αφενός αυτές οι κυρίαρχες αναπαραστάσεις του παιδιού ως ανολοκλήρωτου αντικειμένου προστασίας τροφοδοτούν μεγαλύτερες αντιστάσεις όταν προσπαθούμε να εξηγήσουμε ότι πρέπει να σεβαστούμε την προσωπικότητα και τις εξειδικευμένες ανάγκες των παιδιών ως υποκειμένων δικαιωμάτων, εκφραστών και συνδιαμορφωτών της κοινωνικής μας κουλτούρας.
Αφετέρου συχνά καταλαβαίνω ότι η ενασχόληση με τα παιδιά από πολλούς γίνεται αντιληπτή ως «πιο εύκολη και χαριτωμένη», ενώ συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο όπως διαπιστώνουμε καθημερινά από τη δική μας εμπειρία, τη συζήτηση και αλληλεπίδραση με εισαγγελικές αρχές, υπηρεσίες, φορείς και οργανώσεις. Πρόκειται για ένα πεδίο με πολυσχιδείς προκλήσεις σε νομικό και πρακτικό επίπεδο που απαιτεί (και προϋποθέτει) ιδιαίτερη ψυχική ανθεκτικότητα.
Πιστεύετε ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίσατε είχαν να κάνουν με το φύλο;
Οι εσωτερικές δυσκολίες που ανέφερα πρώτες-πρώτες, ναι. Συχνά διαπιστώνω ότι οι γυναίκες αισθάνονται περισσότερο την ανάγκη να είναι καλύτερες για να θεωρούνται ίσες, ότι τους ασκείται αφόρητη πίεση, ένα είδος συμβολικής βίας, ώστε να συμμορφωθούν με την εκάστοτε νόρμα για το κοινωνικά αποδεκτό, σε όλα τα επίπεδα (επαγγελματικό, οικογενειακό, εμφανισιακό, συναισθηματικό κλπ). Αυτές οι ενσωματωμένες ασυνείδητες ενίοτε δομές ορθότητας τροφοδοτούν διάχυτες προσδοκίες για τις γυναίκες και είναι πρακτικά σχεδόν αφόρητες. Είναι σαφές ότι υπάρχουν έμφυλες ανισότητες, σε πολλές εκφάνσεις της ζωής μας (ενδοοικογενειακή βία, μισθολογικά ζητήματα), αλλά η εσωτερίκευση της αυστηρότητας από τις ίδιες τις γυναίκες απέναντι στον εαυτό τους και τις άλλες γυναίκες, νομίζω ότι είναι δύσκολη υπόθεση που απαιτεί επαναδιαπραγμάτευση και επεξεργασία.
Το θέμα του σεξουαλικού προσανατολισμού έγινε ακόμη πιο επίκαιρο μετά και την ψήφιση του νομοσχεδίου για τα ομόφυλα ζευγάρια. Πόσο εύκολα εκφράζει τη σεξουαλική του ταυτότητα ένας έφηβος σήμερα; Οι Ομάδες Εφήβων Συμβούλων πώς θα μπορούσαν να βοηθήσουν;
Πιο εύκολα απ’ ότι παλαιότερα, αλλά ακόμη πολύ δύσκολα. Δυστυχώς τα στερεότυπα βασιλεύουν στα ελληνικά σχολεία και τα παιδιά που παρεκκλίνουν με οποιονδήποτε τρόπο από τις κυρίαρχες αναπαραστάσεις για τη θηλυκότητα και την αρρενωπότητα υποφέρουν. Από τον Συνήγορο, τονίζουμε, εδώ και πολύ καιρό, εμφατικά την ανάγκη εισαγωγής ολοκληρωμένου μαθήματος για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών από μικρή ηλικία, ώστε να τα προφυλάξουμε από πληθώρα κινδύνων αλλά να τους δώσουμε και το χώρο να πουν τη γνώμη τους γι’αυτά τα θέματα. Τα εργαστήρια δεξιοτήτων του ν.4692/20 δεν πληρούν τις προδιαγραφές ενός σύγχρονου συνεκτικού μαθήματος. Επισημαίνεται ότι με ένα μάθημα σεξουαλικής αγωγής προλαμβάνουμε τη σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών διότι τα εφοδιάζουμε με πληροφορίες για το ανάρμοστο άγγιγμα -που ιδίως από τα μικρότερα παιδιά παρερμηνεύεται ως οικειότητα- και για τρόπους αναζήτησης βοήθειας σε περίπτωση που κάποιος αποπειραθεί να τα εκμεταλλευτεί. Επίσης, η προσαρμοσμένη στις ανάγκες των παιδιών ενημέρωση -αντί της επικίνδυνης περιήγησης σε σκοτεινές σελίδες του διαδικτύου- οδηγεί σε απομυθοποίηση των σεξουαλικών σχέσεων, καλύτερα αντανακλαστικά αυτοπροστασίας και σε κατάκτηση γνώσεων αναγκαίων για την προστασία της υγείας τους. Τέλος η συζήτηση γύρω από αυτά τα ζητήματα οδηγεί και στην αποδόμηση των έμφυλων στερεοτύπων που ανέφερα και άρα στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της ενδοσχολικής και μετέπειτα της ενδοοικογενειακής βίας.
Δικαιώματα των παιδιών. Σε τι φάση βρισκόμαστε στην Ελλάδα στο επίπεδο αντιμετώπισης της κακοποίησης; Σε τι βαθμό μπορούμε να πούμε ότι παραβιάζονται και ποια βήματα είναι αναγκαίο να γίνουν άμεσα;
Θετικά βήματα έχουν γίνει πολλά και οφείλουμε να τα αναγνωρίσουμε. Η θεσμοθέτηση της νομικής προστασίας των εκπαιδευτικών και άλλων επαγγελματιών που αναφέρουν ενδοοικογενειακή βία, σύμφωνα με τη σύσταση του Συνηγόρου, είναι μία πρόσφατη καλή εξέλιξη. Το ίδιο καλή εξέλιξη ήταν ο ν. 4837/21 για τους υπεύθυνους προστασίας ανηλίκων και την υποχρέωση αναφοράς της κακοποίησης. Ωστόσο, τόσο στις καταληκτικές παρατηρήσεις της Επιτροπής του ΟΗΕ που δημοσιεύθηκαν τον Ιούνιο του 2022, όσο και σε πολλές θεσμικές παρεμβάσεις του Συνηγόρου αναδεικνύονται τα δομικά κενά και οι επίμονες συστημικές προκλήσεις που αποτελούν εμπόδιο στην υλοποίηση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Το πρώτο πρόβλημα είναι ότι δεν δίνουμε βάρος στην πρόληψη. Τα παιδιά δεν ενδυναμώνονται προκειμένου να αναγνωρίζουν εγκαίρως τις παραβιάσεις, οι επαγγελματίες δεν επιμορφώνονται συστηματικά ώστε να εντοπίζουν αμέσως τις ενδείξεις και δεν δρομολογούνται αρκετές δράσεις ευαισθητοποίησης σε τοπικό επίπεδο για την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι δεν επαρκούν οι υπηρεσίες και το προσωπικό. Οι επείγουσες ανάγκες μας, επιβάλλουν την πρόσληψη και εκπαίδευση επαγγελματιών για τις Εισαγγελίες Ανηλίκων, κοινωνικές υπηρεσίες, κέντρα ψυχικής υγείας και άλλες δομές και τη θεσμοθέτηση καθηκοντολογίων και εποπτείας ιδίως για τις κοινωνικές υπηρεσίες των ΟΤΑ. Αν θέλουμε να είμαστε αποτελεσματικοί θα πρέπει να υιοθετήσουμε μία ενιαία πολιτική παιδικής προστασίας που θα περιλαμβάνει διεπιστημονική και διατομεακή συνεργασία, στατιστική καταγραφή και πρωτόκολλα συγκεκριμένων ενεργειών, ώστε να μην αντιδρά η κάθε υπηρεσία διαφορετικά.
Τέλος είναι επιτακτική η ανάγκη προστασίας και ενθάρρυνσης του παιδιού που έχει βιώσει κακοποίηση. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε σε θέση να το προφυλάξουμε από τη δευτερογενή θυματοποίηση μέσω της έκθεσης δεδομένων του στα ΜΜΕ ή των διαδοχικών καταθέσεών του σε μη κατάλληλες υπηρεσίες. Σημαίνει ακόμη ότι όλη μας τη δύναμη συλλογικά πρέπει να την εστιάζουμε στην αποκατάσταση και κοινωνική επανένταξη του παιδιού με υποστήριξη από σταθερά πρόσωπα σε βάθος χρόνου. Δεν είμαστε δυστυχώς ακόμη σε αυτό το σημείο.
Με αφορμή τα ολοένα και αυξανόμενα περιστατικά ανήλικης παραβατικότητας και βίας, τι νομίζετε ότι είναι αυτό που την έχει πυροδοτήσει σε τόσο ακραίο πολλές φορές βαθμό;
Αισθάνομαι για άλλη μια φορά την ανάγκη να τονίσω ότι δεν υπάρχουν επικίνδυνα παιδιά αλλά μόνο παιδιά σε κίνδυνο. Μιλάμε συνέχεια για τη νεανική παραβατικότητα, αλλά η στατιστική επετηρίδα της Αστυνομίας δείχνει μεγάλη κλιμάκωση και της ενδοοικογενειακής και άλλων εκφάνσεων της βίας. Αυτό το επισημαίνω για να τονίσω ότι η βία που εκδηλώνεται από τα παιδιά δεν αποτελεί ένα ξεχωριστό φαινόμενο που εξελίσσεται ερήμην μας στο πίσω μέρος ενός κρυφού δωματίου, αλλά αντανάκλαση της δικής μας βίας και έντασης και των δικών μας συστημικών αδυναμιών που δεν μας επιτρέπουν να διαχειριστούμε τις ανάγκες τους. Η παραβατικότητα και η κακοποίηση ή παραμέληση των παιδιών είναι σε πολλές περιπτώσεις, οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Επομένως είναι αναγκαίο να επενδύσουμε στους δύο άξονες που μπορούν να αποτελέσουν ικανό αντιστάθμισμα σε αυτή τη συνθήκη· στο σύγχρονο συμπεριληπτικό και δημοκρατικό σχολείο- ώστε όλα τα παιδιά, χωρίς διακρίσεις, να νιώσουν ότι έχουν κοινωνικό ρόλο και φωνή και να εξοικειωθούν με τα δικαιώματα αλλά και τις υποχρεώσεις τους- και στην κοινωνική προστασία ώστε να εξασφαλίσουμε ένα σύστημα υπηρεσιών έγκαιρης παρέμβασης και υποστήριξης των ευάλωτων οικογενειών. Η εστίαση αποκλειστικά στην ποινική μεταχείριση και ιδίως ο εγκλεισμός παιδιών σε σωφρονιστικά καταστήματα, ενδέχεται να φέρει το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, δηλαδή εγκλωβισμό των ανηλίκων στο περιθώριο και υποτροπή ως προς την εκδήλωση παραβατικότητας.
Έμφυλη βία. Δικαιώματα γυναικών. Σε τι σημείο πιστεύετε ότι βρισκόμαστε στην Ελλάδα;
Μιλώντας γενικά για τα δικαιώματα των γυναικών και όχι μόνο για τη βία, η πρώτη παρατήρηση είναι ότι οι συνθήκες και το πεδίο της εργασίας μας δίνουν το στίγμα· με βάση και την έκθεση του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ για την απασχόληση, οι έμφυλες ανισότητες είναι εξαιρετικά έντονες στην αγορά εργασίας και επηρεάζουν τόσο την πρόσβαση των γυναικών όσο και τα μισθολογικά ζητήματα ή την επαγγελματική τους εξέλιξη. Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει επίσης επισημάνει στις εκθέσεις του για την ίση μεταχείριση, παραβιάσεις της νομοθεσίας και έχει παρέμβει για την αντιμετώπισή τους σε πλήθος θεμάτων, ιδίως σε θέματα προστασίας της μητρότητας. Περαιτέρω, έχει ασχοληθεί ξεχωριστά και με τα ζητήματα ηθικής ή σεξουαλικής παρενόχλησης σε βάρος των γυναικών. Ειδικά όμως στα ζητήματα της βίας θα πρέπει να μας απασχολήσει η τροφοδότηση της αντίστοιχης κουλτούρας και της ιδιοκτησιακής αντίληψης για τη γυναικεία ζωή. Υπό την έννοια αυτή, αποτελεί πλήγμα, η έλλειψη ουσιαστικών παρεμβάσεων για την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και του σεβασμού στην εκπαίδευση με γνώμονα τα χαρακτηριστικά του δημοκρατικού σχολείου και όπως είπα πριν, είναι επιζήμια η απουσία ενός συνεκτικού σύγχρονου μαθήματος σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης για την αποδόμηση στερεοτύπων, αλλά και τη συζήτηση ως προς τις προσδοκίες μας, τις σχέσεις, το σεβασμό, τη συναίνεση, τον ψηφιακό κόσμο, τα fake news γύρω από τα θέματα αυτά κλπ. Σημειωτέον ότι σε μια σύγχρονη εκδοχή ενός τέτοιου μαθήματος, εφόσον εισαχθεί, καλούνται και οι γονείς να διαπραγματευτούν τις αναπαραστάσεις με τις οποίες μεγάλωσαν, ενώ στοχευμένες επιμορφώσεις υλοποιούνται και για τους εκπαιδευτικούς.
Υπήρξαν γυναίκες που αποτέλεσαν πρότυπο για εσάς;
Με την παραδοσιακή έννοια του όρου, όχι. Θαυμάζω όμως τα κορίτσια που συναντάμε στην Ομάδα Εφήβων Συμβούλων του Συνηγόρου και στα σχολεία όλης της χώρας. Έχουν γνώσεις και άποψη, διεκδικούν το δικό τους τρόπο έκφρασης, είναι συγκινητικά ειλικρινή. Θυμάμαι μία έφηβη που συνάντησα κάποτε σε Γυμνάσιο. Της είπα πόση εντύπωση μου έκανε η επιχειρηματολογία και ο δυναμισμός της και μου είπε «να ξέρετε πως μιλάω έτσι, αλλά βασανίζομαι από τρομερές ανασφάλειες». Τα κορίτσια της γενιάς μου δεν μπορούσαν να το πουν εύκολα αυτό. Ντρέπονταν και φοβούνταν να πουν «αυτό με πληγώνει ή με προσβάλλει». Τα παιδιά γενικά είναι μία διαρκής πηγή έμπνευσης για εμάς. Πάνω απ’όλα θέλω συλλογικά και θεσμικά να βρούμε τους σωστούς τρόπους να τα ακούμε προσεκτικά και να τα λαμβάνουμε πολύ σοβαρά υπόψη.
Ένα μήνυμα για την Ημέρα της Γυναίκας
Θα ήθελα να μη φερόμαστε με αυστηρότητα στον εαυτό μας, λόγω της ατέρμονης προσπάθειάς μας να σταθούμε στο ύψος διάχυτων κοινωνικών πλην όμως άπιαστων προσδοκιών. Είναι φτιαγμένες έτσι, ώστε να μην τις φτάσουμε ποτέ και κατά τη γνώμη μου, αποτελούν την κύρια αιτία αναστολής της ικανοποίησής μας για όσα κατακτάμε. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από εκείνον του πειραματισμού και της ανακάλυψης και στη διαδρομή αυτή πρέπει εμείς οι ίδιες να επιτρέψουμε στον εαυτό μας τη χαρά και την περηφάνεια γι’αυτό που είμαστε και όχι γι’αυτό που ζήτησαν από εμάς.
Σχετικά Άρθρα
Google News