TRUE WEST: Κριτική από την Κατερίνα Βαρδακαστάνη

Είδαμε την παράσταση «True West» του Σαμ Σέπαρντ σε μετάφραση- σκηνοθεσία Έλενας Καρακούλη στο Θέατρο Χώρα. Μια παράσταση για την ταυτότητα της «διττής» φύσης του ανθρώπου αλλά και την αλήθεια της φαντασιακής ταυτότητας του παγκοσμιοποιημένου αμερικάνικου ονείρου.

True West

του Σαμ Σέπαρντ

Σκηνοθεσία: Έλενα Καρακούλη

Τελευταίες παραστάσεις στο Θέατρο Χώρα έως 5 Ιανουαρίου 2025.

Το έργο

Ο βραβευμένος με Πούλιτζερ συγγραφέας, ηθοποιός, σεναριογράφος Σαμ Σέπαρντ , στο έργο του «True West» τοποθετεί τη δράση μέσα σε ένα πατρικό σπίτι. Καθώς η μητέρα λείπει σε διακοπές και ο πατέρας είναι απών από χρόνια, τα δύο αδέλφια, ο Λη και ο Όστιν, συναντιούνται μετά από καιρό και αναπολούν τις κοινές οικογενειακές τους στιγμές. Όμως οι μνήμες τους αναβιώνουν και τις προσωπικές τους αντιθέσεις, ματαιώσεις και απογοητεύσεις.

Καθώς το έργο προχωρά, οι δύο ήρωες ανακαλύπτουν για τον εαυτόν τους στοιχεία που μέχρι τώρα θεωρούσαν ότι είναι χαρακτηριστικά του άλλου. Κι αυτό ενισχύεται ακόμα περισσότερο με τον ερχομό ενός παραγωγού του Χόλιγουντ, ο οποίος δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερη ανατροπή στην εικόνα, που είχαν τα αδέλφια για τον εαυτόν τους. Μέσα από αλλεπάλληλες συγκρούσεις, η σχέση τους μεταμορφώνεται σε ένα παλιρροιακό κύμα, που μέχρι το τέλος, και με τον ερχομό της μητέρας, κανείς δεν γνωρίζει, ποιος θα κυριαρχήσει: η εσώτερη καταστροφική μας φύση ή η δύναμη της αυτοσυντήρησης.

Η παράσταση

Η παράσταση «True West» του Σαμ Σέπαρντ, σε μετάφραση- σκηνοθεσία Έλενας Καρακούλη, στο Θέατρο Χώρα, έχει τη δύναμη που έχουν τα κάτοπτρα που σχηματίζουν μεν το είδωλο του περιβάλλοντα χώρου αλλά ανάλογα του οπτικού πεδίου, μπορούν και να μεταμορφώσουν ή ακόμα και να αλλοιώσουν την πραγματικότητα. Εξαρτάται ως θεατές ποιον καθρέφτη επιλέγουμε να κοιτάξουμε.

Το έργο του Σάμ Σέπαρντ μάς παρουσιάζει μια εξαιρετικά ρεαλιστική κατάσταση. Δύο αδέλφια με εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες συναντιούνται και η σχέση τους μετά από τόσα χρόνια δοκιμάζεται. Αυτό μας δείχνει το επίπεδο κάτοπτρο. Όμως υπάρχουν και τα κοίλα και τα κυρτά κάτοπτρα. Η σκηνοθεσία και το όραμα της Έλενας Καρακούλη, μας αναδεικνύουν όλους τους αντικατοπρισμούς, όχι μόνο των χαρακτήρων του έργου αλλά και των συμβολισμών που αυτοί φέρουν.

Οι άξονες είναι δύο και διασταυρώνονται. Το πριν με το τώρα είναι ο ένας σκηνοθετικός άξονας και το έξω με το μέσα ο άλλος. Το έργο του Σαμ Σέπαρντ επιτρέπει μέσα σε ένα αφήγημα να δημιουργηθούν πολλά παράλληλα σύμπαντα. Αν για παράδειγμα στο «πριν» τοποθετήσουμε τη μνήμη, όποια κι αν είναι αυτή, στο τώρα έρχεται το αποτύπωμα της μνήμης ή η άρνησή της και η δημιουργία μιας καινούριας μνήμης, χωρίς παρελθόν. Αν στο έξω τοποθετείται η εικόνα, το υπερεγώ μας, στο μέσα έρχεται η εσώτερη αλήθεια της εικόνας, όπως αυτή αποκαλύπτεται μόνο σε μας, το υποσυνείδητο μας.

Αν λοιπόν μέσα σ΄ αυτήν την παράσταση γίνουμε κοινωνοί των τεράστιων δυναμικών αντιπαραθέσεων που μας παρουσιάζει το έργο, τότε θα μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε πάρα πολλά στοιχεία που συνθέτουν το όλον. Η στερεοτυπική εικόνα της ερήμου της Άγριας Δύσης, με τον μοναχικό cowboy με την κιθάρα του, καθόλη τη διάρκεια της παράστασης, σαφής αναφορά στο πριν. Το πατάρι με το μικρόφωνο στο κέντρο της σκηνής, σαφής αναφορά στο μέσα. Αυτά είναι μερικά μόνο από τα μικρά σύμπαντα που παρατηρούμε στην σκηνή του Θεάτρου Χώρα. Εξαιρετικά εύστοχο η ταμπέλα με τον τίτλο του έργου «True West», η οποία κάποια στιγμή, προς το τέλος της παράστασης γίνεται «True We». Ας μιλήσουμε όμως καταρχάς για το έργο.

Ο Σαμ Σέπαρντ είπε ότι έγραψε αυτήν την ιστορία για να παρουσιάσει, μέσα από την αντίθεση των δύο χαρακτήρων της, την καταστροφική μας πλευρά, που όλοι κουβαλάμε από τις ρίζες μας. Την κουβαλάμε είτε προσωπικά, είτε ως έθνη και δεν μπορούμε να την αποφύγουμε, όσο κι αν προσπαθούμε, γιατί το τώρα έχει τη μνήμη μέσα του.

Το έργο δεν αφορά μόνο τους οικογενειακούς δεσμούς, τα απωθημένα, τα συμπλέγματα, τις δυναμικές, και εν τέλει τις πράξεις των ηρώων. Μέσα από μια εξαιρετικά μη συμβολική και ρεαλιστική γραφή ο Σαμ Σέπαρντ μας δίνει ένα αριστούργημα. Καταγράφει την παγκοσμιοποιημένη θέση του Αμερικάνικου Ονείρου στο σήμερα. Το ιδεατό, το πολύποθο, το ιδανικό αποδομείται με τον μεγεθυντικό φακό του συγγραφέα, ακριβώς στην καρδιά της αμερικάνικης ιστορίας. Ο μύθος και το αφήγημα του ονείρου, όλος χτισμένος πάνω στην υπέρτατη αξία της οικογένειας, αποκαθηλώνεται εκ βάθρων. Τα βιώματα του συγγραφέα οδηγούν την πένα του.

Στον πίνακα του Ουίσλερ, η Αμερική χτίζει το όνειρο της οικογένειας με την Μητέρα. Ο Σαμ Σέπαρντ την έχει απούσα κι όταν αυτή επιστρέφει είναι ανίκανη να διαχειριστεί την ασχήμια της αλήθειας. Ο πατέρας για τον συγγραφέα, είναι το πρόσωπο αναφοράς όλων. Απών όμως κι ο ίδιος από την οικογένεια, γίνεται σύμβολο ως «αδειανό πουκάμισο» που λέει κι ο Γιώργος Σεφέρης. Το Αμερικάνικο όνειρο λοιπόν στο έργο του Σέπαρντ, κυριαρχεί με την απουσία του. Ένα αφήγημα χωρίς περιεχόμενο.

Η σκηνοθεσία της Έλενας Καρακούλη κράτησε τον ρεαλισμό των χαρακτήρων και έδωσε τους συμβολισμούς και τις προεκτάσεις με τα ευρήματα και τις εικόνες. Τα σκηνικά του Κωνσταντίνου Σκουρλέτη, επέτρεψαν στο έργο να ακροβατεί στους άξονες της σκηνοθεσίας. Τα κοστούμια της Εβελίνας Δαρζέντα υπογράμμισαν τον ρεαλισμό των χαρακτήρων.

Η μουσική του Θοδωρή Οικονόμου, απόλυτα ταιριαστή με την εσωτερική κραυγή βοήθειας των ηρώων και με την παρουσία του μουσικού επί σκηνής Μίκη Παντελούς, άνοιξε ακόμα περισσότερους διαύλους συναισθηματικής επικοινωνίας με το κοινό. Η χορογραφία- κίνηση της Φαίδρας Σούτου έδωσε στους χαρακτήρες πλαστικότητα και ιδιαίτερα στις εσώτερες εξομολογήσεις τους και στο διάλογο με τον εαυτόν τους, τούς επέτρεψε να επικοινωνήσουν τις καταστάσεις, που ο κάθε ήρωας βίωνε επί σκηνής. Οι εξαιρετικοί φωτισμοί του Νίκου Βλασόπουλου, άλλοτε σκληροί και ρεαλιστικοί άλλοτε ονειρικοί, αποτελούν δυναμική αφήγηση, καθώς αυτοί οδηγούν το μάτι του θεατή στην δράση, όχι μόνο φωτιστικά αλλά και με τη ματιά του δημιουργού, που ταυτίζεται με την σκηνοθεσία.

Εύστοχη η πρόσθεση της φιγούρας του απόντος πατέρα, σ΄ όλη την παράσταση και η παρουσίασή του από την σκηνοθέτη ως cowboy στην έρημο. Επί σκηνής ο Μίκης Παντελούς, ιδιαίτερα στις μουσικές του στιγμές, ήταν απόλαυση. Ο Νέστορας Κοψιδάς, στο ρόλο του παραγωγού του Χόλιγουντ, πλάθει ένα ρόλο δυναμικό, με χιούμορ, ανάλαφρο αλλά ταυτόχρονα στεγνό και αδίστακτο. Η Αλεξάνδρα Παντελάκη, με τα εκφραστικά της μέσα καθηλώνει τον θεατή, ιδιαίτερα με την τελευταία ακίνητη εικόνα της, που βλέπεις μέσα από τη μάσκα του παραφορτωμένου και αλλοιωμένου μακιγιάζ, το άγαλμα της Ελευθερίας και την παρακμή σε ό,τι αυτό συμβολίζει.

Τα δύο αδέλφια επί σκηνής σ΄ όλη την παράσταση είναι ένα. Σαν τους μαγνήτες με τους αντίθετους πόλους έλκονται και μας δίνουν όλη την γκάμα των συναισθημάτων που βιώνουν. Αριστοτεχνικά ο Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης, ως Όστιν, μικρότερος αδελφός, μεταμορφώνται σε Λη και ο μεγάλος αδελφός Λη που τον υποδύεται ο Νίκος Ψαρράς, μεταμορφώνεται σε Όστιν. Και αυτή η μεταμόρφωση δεν είναι οπτική αλλά ψυχολογική. Αυτό την κάνει και ιδιαίτερα επίπονη και πολύ δύσκολη επί σκηνής, διότι δεν υπάρχουν ευκολίες παρά μόνο η ικανότητα των ηθοποιών. Και το κατάφεραν και απολαύσαμε την ουσία του έργου του Σέπαρντ. Ιδιαίτερα στην κορύφωση του έργου, η συντριβή τους ήρθε ως αποτέλεσμα της εσωτερικής τους διαδρομής και της επικοινωνίας τους, που μας χάρισαν γενναιόδωρα.

Κάθε έργο του Σαμ Σέπαρντ είναι ένας κεραυνός για τον θεατή. Στο «True West» στο Θέατρο Χώρα κρατάμε μετά τη λήξη της παράστασης το «True We», που όπως λέει και ο συγγραφέας «δεν μπορούμε να αποφύγουμε, και δεν είναι και τόσο χαριτωμένο.» Αλήθεια το όνειρο «True Europe» το βλέπει κανείς;